Wat kinderen van volwassenen nodig hebben in een wereld vol afleiding.
Door: Marleen Vermeulen
Er is een stille, maar ontwrichtende crisis gaande: een aandachtscrisis. Onze aandacht wordt steeds meer opgeslokt door smartphones, sociale media en kunstmatige intelligentie. Niet alleen jongeren, ook volwassenen zijn bijna voortdurend digitaal afgeleid. Daardoor is er steeds minder ruimte voor echte aanwezigheid en onverdeelde aandacht. En dat heeft gevolgen – vooral voor kinderen.
Wat gebeurt er eigenlijk met onze aandacht en welzijn?
Onze hersenen verwerken continu enorme hoeveelheden prikkels, vooral digitaal. Wat we zien en lezen roept emoties op in ons lichaam – of het nu blijheid, angst, verdriet of irritatie is. Het brein maakt namelijk geen onderscheid tussen wat echt gebeurt en wat we alleen zien. Zo kan een filmpje, een nieuwsbericht of een foto direct ons humeur beïnvloeden. Dit geldt voor volwassenen én voor kinderen.
Digitale prikkels raken ook aan onze psychologische basisbehoeften:
Autonomie – het gevoel dat je invloed hebt op je eigen leven – komt onder druk te staan als algoritmes en meldingen onze aandacht sturen en keuzes beïnvloeden.
Verbinding wordt moeilijker als aandacht voortdurend versnippert. Echte connectie – met anderen én met jezelf – verdwijnt naar de achtergrond.
Veiligheid raakt uit balans, door overweldigende berichten uit de wereld én door de afwezigheid van écht beschikbare volwassenen dichtbij.
De vijf bronnen van welzijn: hoe digitale afleiding ze beïnvloedt
1. Fysiek welzijn
Door digitale afleiding bewegen we minder, eten we sneller en letten we minder op wat ons lichaam nodig heeft. Signalen als dorst of vermoeidheid worden genegeerd. Ook kinderen raken zo verder verwijderd van hun eigen lijf.
Tip: Plan elke dag schermvrije momenten om samen te bewegen, eten of ontspannen. Let bewust op signalen van je lichaam.
2. Mentaal welzijn
Een constante stroom aan informatie en prikkels zorgt voor overbelasting. Wat we zien en lezen roept emoties op: boosheid, angst, verdriet – of juist euforie. Wanneer dat zich opstapelt, ontstaat mentale vermoeidheid en stress.
Sociale media kunnen bij kinderen leiden tot overprikkeling, stress, negatief zelfbeeld, angst, somberheid en een verhoogde kans op psychische klachten zoals depressie en eenzaamheid.
Tip: Wees kritisch op wat je tot je neemt. Creëer rustmomenten zonder prikkels om te ontladen en verwerken
3. Sociaal welzijn
Half luisteren, multitasken en afgeleid zijn maken dat we elkaar minder écht zien. Kinderen voelen dat haarfijn aan. Het schaadt hun gevoel van verbondenheid – én hun gevoel van autonomie: het idee dat ze ertoe doen en invloed hebben op hun omgeving.
Tip: Leg je telefoon weg tijdens gesprekken. Geef kinderen volle aandacht bij kleine, alledaagse momenten.
4. Spiritueel welzijn
Zonder ruimte en rust wordt het lastiger om stil te staan bij wat er echt toe doet. De verbinding met waarden, betekenisvolle relaties en zingeving raakt op de achtergrond.
Tip: Sta regelmatig stil bij wat voor jou van waarde is. Zoek de stilte op, bijvoorbeeld in de natuur of in een boek.
5. Zelfbewustzijn
We verliezen de regie over onze aandacht. Wat je ziet, leest en hoort wordt gestuurd door slimme systemen. Je tijd en focus worden als het ware ingenomen – met als gevolg dat je het contact met jezelf kwijtraakt.
Tip: Stel grenzen aan schermgebruik. Kies bewust wat je doet met je tijd. Laat je niet automatisch leiden.
Wat gebeurt er met kinderen als volwassenen digitaal afgeleid zijn?
Kinderen voelen feilloos aan of je er écht bent. Ouders die fysiek aanwezig zijn, maar mentaal afwezig, geven een verwarrend signaal. Het kind voelt zich niet belangrijk genoeg om onverdeelde aandacht te krijgen. Dat raakt niet alleen de verbinding, maar ook het gevoel van autonomie. Veel kinderen reageren daarop met opvallend gedrag – niet om lastig te zijn, maar omdat ze zich willen laten zien.
De rol van volwassenen: vertragen, verdragen en echt aanwezig zijn
Opvoeden is soms lastig. En als het schuurt – een kind dat zich verveelt, ruzie maakt of niet luistert – is de verleiding groot om even snel naar het scherm te grijpen. Begrijpelijk, maar op de lange termijn niet helpend. Niet voor de ontwikkeling van het kind, en ook niet voor de relatie.
Daarom is vertragen zo belangrijk. Even pauzeren, je telefoon wegleggen, samen iets doen. Eén ding tegelijk. Daarmee geef je niet alleen rust aan jezelf, maar ook ruimte aan het kind. Daarnaast vraagt opvoeden om het verdragen van ongemakkelijke momenten. Juist door verveling, frustratie en boosheid niet meteen weg te nemen, leren kinderen omgaan met emoties en bouwen ze veerkracht op.
Aandacht als anker in het onderwijs: een kans voor leerlingen én ouders
Het onderwijs speelt een sleutelrol in het doorbreken van de aandachtscrisis. Scholen zijn plekken waar kinderen kunnen leren focussen, vertragen en reflecteren. Maar ook waar ouders bewust kunnen worden van hun eigen gedrag.
Wat kan het onderwijs doen?
- Bewustwording creëren: Informeer leerlingen én ouders over wat digitale afleiding doet met welzijn, leren en aandacht.
- Alternatieven bieden: Gebruik schermtijd niet als beloning. Stimuleer andere vormen van ontspanning: lezen, tekenen, samen praten of bewegen.
- Ondersteuning aan ouders: Bied handvatten en voorbeelden aan ouders om thuis schermgebruik te begrenzen en bewust om te gaan met digitale verleiding.
- Aandachtstraining en mindfulness: Oefeningen en lessen over aandacht, rust en focus geven kinderen concrete tools om prikkels beter te reguleren.
- Ruimte voor echte ontmoeting: Creëer schermvrije momenten waarin leerlingen en docenten écht met elkaar in contact komen.
Wat kun je concreet doen? Tips voor thuis en op school
- Plan vaste smartphonevrije momenten per dag.
- Grijp niet direct naar een scherm bij verveling of conflict.
- Beloon kinderen met aandacht, niet met schermtijd.
- Geef zelf het goede voorbeeld.
- Werk samen met school of opvang aan een gezonde digitale balans.
Samen bouwen aan een vitalere toekomst
Door aandacht te geven – aan onszelf, aan elkaar en aan kinderen – versterken we alle bronnen van welzijn. Zo groeien kinderen op in een omgeving waarin ze zich veilig voelen, verbonden zijn, hun eigen regie ervaren en veerkracht ontwikkelen.
Maak aandacht het anker in het leven van kinderen
In een wereld vol prikkels en snelheid is aandacht geven geen luxe, maar een levensvoorwaarde. Kinderen hebben volwassenen nodig die vertragen, aanwezig zijn, en ruimte geven om te voelen, te groeien en te ontdekken.
Dat begint bij ons. Als ouders, leerkrachten en opvoeders kunnen wij het verschil maken. Niet door schermen te verbieden, maar door bewust te kiezen voor momenten van echte aanwezigheid. Zo maken we aandacht weer tot het anker waar kinderen zich aan vast kunnen houden – en bouwen we samen aan een samenleving die voedt in plaats van afleidt.
(Foto: Annie Spratt, via Unsplash)
Afbeeldingen