Massaal naar de psycholoog, overvolle wachtlijsten… Waar is onze mentale veerkracht gebleven?
Door: Mirella Jansen-Bearzatto
De Week van de Mentale Gezondheid is niet alleen een moment om te praten over stress, burn-out of zelfzorg. Het is hét moment om een fundamentelere vraag te stellen: Hoe versterken we onze veerkracht? Juist in tijden van onzekerheid en onveiligheid. Twee derde van de jongeren heeft inmiddels al eens een psycholoog of coach bezocht. In de meeste gevallen was stress de onderliggende reden. Maar laten we eerlijk zijn: mentale gezondheid is allang geen individueel probleem meer.
We leven in een tijd waarin oorlogsdreiging, klimaatcrisis, economische onzekerheid en sociale polarisatie continu op ons inwerken. Niet alleen zichtbaar in het nieuws, maar voelbaar in ons lijf en hoofd. Zeker bij jongvolwassenen, voor wie de basis nog volop in ontwikkeling is en in een maakbare tijd leven.
Niet alleen symptoombestrijding
Maar dit is niet alleen een jongerenprobleem. De mentale gezondheid van Nederlanders staat al jaren onder druk – van jong tot oud. Bij jongeren wijzen we snel naar social media, telefoongebruik of slechte slaaphygiëne als oorzaak. Maar dat zijn versnellers, geen oorzaken.
Het echte probleem zit dieper. In hoe we als samenleving – ouders, scholen, zorgprofessionals, werkgevers – omgaan met gezondheid. Onze zorgsystemen en organisatieculturen zijn ingericht op herstel na schade. We grijpen pas in als het misgaat. En dat verandert te langzaam.
Tijd voor een ander fundament: Salutogenese
Echte, duurzame gezondheidsbevordering vraagt om een ander perspectief.
Niet: Wat maakt mensen ziek? Maar: Wat houdt mensen gezond? Dat is het hart van Salutogenese, het gedachtegoed van socioloog en neuropsychiater Aaron Antonovsky, al 30 jaar geleden introduceerde. Geen zweverig idee, maar een stevig onderbouwd en holistisch fundament.
Salutogenese nodigt ons uit om te kijken naar hulpbronnen die mensen helpen om te gaan met de uitdagingen van het leven. Zeker bij jongeren werkt dit ondersteunend: denk aan sport, creativiteit, een sociaal netwerk, of simpelweg het structureren van je dag zonder stress.
De drie pijlers van veerkracht (volgens salutogenese):
- Begrijpelijkheid – Je snapt wat er om je heen gebeurt.
- Hanteerbaarheid – Je ervaart dat je over hulpbronnen beschikt.
- Betekenisgeving – Je voelt dat wat je doet ertoe doet.
Om het concept te verklaren gebruikte Antonovsky de metafoor van een rivier: we leven allemaal in een turbulente stroom. Veerkracht is niet droog aan de kant blijven staan, maar leren zwemmen – met het vertrouwen dat je dat kunt. Dat vraagt om steun, duidelijkheid en verbinding. Niet alleen in de spreekkamer van de huisarts of psycholoog. Maar thuis, op school, op het werk.
Minder regie eisen, meer vertrouwen bieden
We verwachten mentaal gezien heel veel van mensen – laat staan van jongeren.
Ze moeten eigen regie nemen, weerbaar zijn, gezond leven, blijven presteren. Maar hoe reëel is dat als het systeem waarin ze functioneren zelf onveilig, overbelast of onverbonden is en waar AI je eerste hulplijn is geworden?
Wat kun jij doen, vanuit het collectief?
- Creëer veilige structuren – Met rust, ritme en ruimte voor emoties. Thuis, op school, op het werk.
- Praat mét jongeren, niet over hen – Vraag wat zij nodig hebben en wees een gids.
- Normaliseer een gezonde leefstijl – Niet als plicht of discipline, maar als basis van zelfzorg.
Vitaliteit als nieuwe cultuur voor duurzame mentale gezondheid
Als Vitaloog zie ik dagelijks het verschil wanneer vitaliteit niet als tijdelijk project wordt ingezet, maar als onderdeel van de cultuur. En dat moet al vroeg beginnen.
Thuis. Op school. Bij de sportvereniging.
Wij – ouders, verzorgers, leerkrachten – hebben hierin een sleutelrol. We kunnen blijven debatteren over wachtlijsten, diagnoses of labels. Maar dat is symptoombestrijding.
Wat we nodig hebben is een cultuurverschuiving.
Naar verbinding, vertrouwen en vitaliteit.